Ochrona środowiska - Kopalnia Soli „Wieliczka” serwis korporacyjny

Ochrona środowiska, złoża i powierzchni

W Kopalni Soli „Wieliczka” ochrona środowiska obejmuje wiele zagadnień. To wielotorowe działania, prowadzone w znacznie szerszym zakresie niż racjonalne wykorzystanie zasobów, redukcja zanieczyszczeń czy oszczędzanie energii.

Zasadniczo ten obszar obejmuje:

ochronę podziemi oraz powierzchni, w tym miasta Wieliczka poprzez ograniczanie skutków wielowiekowej działalności górniczej
zapobieganie zagrożeniom występującym w kopalniach soli

Kopalnia w obszarze ochrony zabytku, złoża, powierzchni i szeroko rozumianego środowiska nie tylko stosuje się do wymagań wynikających z ustawodawstwa i przepisów prawnych, jakie ją obowiązują, ale dąży do osiągania lepszych niż wymagane efektów środowiskowych.

Prewencja i ograniczanie zagrożeń, wynikających z ponad 700-letniej eksploatacji złoża i wydrążenia pod ziemią ponad 9 mln m³pustek, są ważnym aspektem działań. W podziemnej Wieliczce górnicy szczególną uwagę przywiązują do ochrony przed wodą i deformacjami w obrębie złoża oraz na powierzchni.

Zabytkowy charakter wyrobisk, znaczna objętość wydrążonych na przestrzeni wieków pustek, plastyczność górotworu i wiele innych czynników sprawiają, że ochrona tak dużej i zabytkowej kopalni, jak Wieliczka, to proces wieloletni oraz kosztowny. W finansowaniu prac kopalnię wspiera Skarb Państwa.

Monitoring wodno-środowiskowy

W wielickiej kopalni obecnie notowanych jest 146 naturalnych wycieków o średnim zasoleniu NaCl (chlorek sodu): 132,53 g/dm³.

Zasolone wody kopalniane są zagrożeniem dla środowiska naturalnego, dlatego tak ważne jest ich monitorowanie, a także podejmowanie działań mających na celu zmniejszenie ilości wycieków i wielkości dopływów do wyrobisk górniczych. Migrując w głąb górotworu solnego wody rozpuszczają go, tworząc przestrzeń dla kolejnych wycieków. Równocześnie wzrasta zasolenie wód.

Kopalnia bada m.in. sytuację wodno-górniczą w złożu Wieliczka i pobliskim złożu kopalni otworowej w Baryczy, poziom wód czwartorzędowych, wpływ robót górniczych na zmianę stosunków wodnych na powierzchni. Z uwagi na wcześniejsze doświadczenia i politykę prośrodowiskową obserwacje oraz analizy dla kluczowych wycieków prowadzone są ze znacznie większą częstotliwością niż ta wymagana przepisami.

Ograniczanie dopływów

Ograniczanie dopływów pozwala lepiej chronić zabytkowe komory, chodniki, szyby. Zadanie realizowane jest poprzez wodoszczelne wypełnienie iniektami wyrobisk przy północnej granicy złoża. Dzięki termu złoże izolowane jest od zawodnionych, sąsiadujących z nim, warstw chodenickich.

Iniekt to specjalistyczna mieszanina uszczelniająca o specjalnie dobranej recepturze, która po stwardnieniu wykazuje parametry fizykomechaniczne najbardziej zbliżone do górotworu wielickiego. Do wyrobisk iniekt doprowadzają rurociągi. Proporcje mieszaniny są dobierane do parametrów górotworu w danym rejonie, tak aby zapewniać maksymalną wodoszczelność, konsolidację górotworu, a także nie spowodować degradacji środowiska naturalnego.

W minionej dekadzie działania z zastosowaniem iniektów prowadzone były m.in. w poprzeczniach Mina, Strzelecki, Dunajewski. Metodą iniekcji rurociągowej wypełniono też najgłębszy, IX poziom kopalni.

Prowadzona przez kopalnię polityka środowiskowa jest także zobowiązaniem do eliminowania, w miarę możliwości technicznych, innych negatywnych wpływów wycieków kopalnianych na środowisko, takich jak: osiadanie gruntu, spękania górotworu, szkody górnicze. Zjawiska te ogranicza się, prowadząc prace górnicze i modernizacje infrastruktury technicznej.

Monitoring górniczo-geodezyjny

Teren kopalni mimo zaprzestania w 1996 roku eksploatacji złoża soli podlega i nadal będzie podlegał skutkom wielowiekowej eksploatacji, z uwagi na panujące pod ziemią warunki geologiczno-górnicze.

Kopalnia jest świadoma tych zjawisk, dlatego prowadzi systematyczne pomiary deformacji powierzchni i górotworu. Badania prowadzone są od 1926 roku, od 1984 roku mają charakter cykliczny.

Obok pomiarów wpływów eksploatacji bada się konwergencję pionową i poziomą w wyrobiskach podziemnych. Dzięki temu udaje się rozpoznawać i oceniać zagrożenia, prognozować wystąpienie potencjalnych zjawisk, jak również podpowiadać kierunki prac górniczych.

Zabezpieczanie wyrobisk

Górotwór wykazuje plastyczne właściwości, co sprawia iż dąży on do zaciśnięcia podziemnych pustek. Tym procesom górnicy starają się przeciwdziałać. Wiadomo jednak, że przy współczesnych formach zabezpieczeń i możliwościach technicznych nie uda się zachować wszystkich komór i chodników, by przetrwały wiele stuleci.

Dlatego też górnicy opracowali docelowy wygląd kopalni pod względem technicznym (tzw. model docelowy), który określa, które wyrobiska należy trwale zachować, które zabezpieczyć obudowami górniczymi lub metodą podsadzki hydraulicznej (doprowadzenie piasku do wyrobisk rurociągami pod ciśnieniem z użyciem solanki jako medium transportowe), a które powinny zostać wypełnione iniektem.

Aby zabytek mógł bezpiecznie funkcjonować i służyć wielu kolejnym pokoleniom założono, że objętość wyrobisk komorowych i chodnikowych przewidzianych do zachowania w ramach docelowego kształtu technicznego wyniesie 1 426,8 tys. m³.

Górnicze obudowy i podsadzka

Ochrona cennych wyrobisk poprzez ich zabezpieczenie obudowami górniczymi, ma na celu wzmocnienie ich ścian (ociosów) i stropu, a także otoczenia.

W Wieliczce stosowane są obudowy kotwiowe. Użycie kotew, czyli szkłoepoksydowych prętów wklejanych w górotwór, umożliwia ustabilizowanie, a w dalszej kolejności zachowanie nawet bardzo dużych komór bez konieczności ingerowania w ich przestrzeń (np. komora Stanisława Staszica czy Warszawa).

Materiałem, który znakomicie sprawdza się w agresywnych solnym środowisku, jest drewno. Po dziś dzień w wielickiej kopalni wznosi się kaszty, stawia obudowę drewnianą w komorach i chodnikach.

Zwiedzając Wieliczkę majestatyczne drewniane konstrukcje podziwiać można m.in. w komorach Michałowice, Drozdowice czy Józefa Piłsudskiego, obudowę organową zastosowano m.in. w niektórych chodnikach Trasy Turystycznej.

Uśredniając dane z ostatnich lat można powiedzieć, że każdego roku w Wieliczce wykonywane jest zabezpieczenie obudowami w kilkunastu komorach, a przebudowy chodników sumarycznie obejmują kilka kilometrów. W warunkach podziemnych i przy zastosowaniu ręcznych metod pracy to całkiem dużo, albowiem mechanizacja prac z uwagi na zabytkowość obiektu możliwa jest do wprowadzenia tylko w niewielkim stopniu.

Zabezpieczenie szybów

W ramach działań ochronnych złoża, wyrobisk zabytkowych i otoczenia kopalni prowadzone jest także zabezpieczenie szybów górniczych.

Obecnie w Wieliczce czynnych jest 6 szybów, komunikacyjnie wykorzystywane są 3 z nich. W ostatnich latach przebudowano XIX-wieczny szyb Ignacego Paderewskiego, prace górnicze i częściowe remonty prowadzono także w szybach św. Kingi i Mikołaja Daniłowicza.

Duże, obejmujące kompleksowe zabezpieczenie i trwające po kilka lat renowacje, czekają szyb Tadeusza Kościuszki, ale także szyby Mikołaja Daniłowicza i św. Kingi. To, obok prac zabezpieczających w wyrobiskach komorowych i chodnikowych, kolejny ważny element wieloletniego Programu Zabezpieczania kopalni.

Niektóre z podziemnych pustek, dla przetrwania tych najstarszych i prezentujących wyjątkowe walory przyrodniczo-kulturowe wyrobisk, muszą zostać podsadzone tj. wypełnione piaskiem. Takie działanie zrealizowano już m.in. na wschodzie kopalni wypełniając piaskiem ponad 800 tys. m³ pustek powstałych w XX wieku. Proces jest kontynuowany w innych rejonach.

Zagospodarowanie słonych wód

Na rynku mimo zaprzestania przemysłowej produkcji, wciąż dostępna jest sól wielicka. Od wielu lat kopalnia, kierując się względami ekologicznymi, zagospodarowuje bowiem zasolone wody pochodzące z podziemnych wycieków.

Słone wody zagospodarowywane są na trzy różne sposoby:

produkuje się z nich sól 
używa się ich jako medium do transportu piasku podsadzkowego
wykorzystuje się je do celów inhalacji w tężni solankowej

Wody (o różnym nasyceniu chlorkiem sodu) do warzelni transportowane są spod ziemi rurociągami, a potem utylizowane w procesie produkcji soli. Jest to działanie związane z ochroną cieków powierzchniowych przed zasoleniem.

Sól wielicka posiada parametry wyższe niż te określone Polską Normą. W trakcie utylizacji obok soli warzonej powstaje też kondensat (czysta woda), który  odprowadzany jest do potoku Grabówki. Drugim produktem ubocznym produkcji są szlamy pokrystalizacyjne, które kopalnia „przesyła” do wyrobisk kopalni.

System zarządzania środowiskowego

Warzelnia od wielu lat posiada system zarządzania środowiskowego wg normy ISO 14001, który nieustannie doskonali. Monitoringowi podlega m.in. ilość pyłu solnego i innych związków emitowanych do atmosfery z instalacji utylizacji wód zasolonych oraz zużycie energii. Badany jest także kondensat. Obserwacje poziomu zanieczyszczeń pozwalają na podejmowanie kolejnych kroków, służących obniżaniu emisji.

Obecnie w kopalnianej, w pełni skomputeryzowanej, warzelni powstaje kilkanaście tysięcy ton soli rocznie. To niewiele w porównaniu do rekordowego poziomu produkcji pod koniec lat 70. XX wieku, gdy sięgała ona 300 tysięcy ton/rok. Wtedy to jeszcze sól z Wieliczki metodami ługowniczymi (rozpuszczając bryły solne) pozyskiwano na masową skalę.

Dziś produkcja soli to wspomniana utylizacja wód związana stricte z prośrodowiskowym podejściem kopalni do kwestii ochrony otoczenia. To ile powstanie soli zależy m.in. od tego, ile zostanie wypompowanych słonych wód oraz jakiej będą jakości.

Dodatkowe „zagospodarowanie” solanki

Część wód o niskim zasoleniu po dosyceniu do 32g soli/litr jest wykorzystywana jako medium  transportowe w procesie podsadzania podziemnych wyrobisk.

Kolejnym, trzecim sposobem zagospodarowania, jest użycie wód zasolonych, pochodzących z wycieku na głębokości 211 metrów (o średnim zasoleniu na poziomie 6%),  do inhalacji.

Woda z tego wycieku transportowana jest do tężni solankowej w Parku św. Kingi. Tam wykorzystywana jest do inhalacji. Słone krople z góry tężniowej konstrukcji grawitacyjnie spływają po tarninie. Rozbijając się o jej gałązki tworzą specyficzny solankowy mikroklimat, który ma dobroczynny wpływ na zdrowie i leczenie chorób dróg oddechowych.

Odpowiedzialna gospodarka zasobami

Człowiek zużywa więcej zasobów niż Ziemia jest w stanie wyprodukować, dlatego w trosce o przyszłość planety i społeczeństwa, niezwykle ważne jest racjonalne nimi gospodarowanie. Odpowiednie gospodarowanie energią ma kluczowe znaczenie dla ochrony środowiska, pozwala m.in. obniżać emisję gazów cieplarnianych do atmosfery.

Przed ponad 100 laty kopalnia jako pierwsza w regionie posiadała własną elektrownię, która dostarczała prąd również dla miasta Wieliczka. Dziś wkracza w nową erę po raz kolejny: od 2020 roku do przetargów na dostawę energii elektrycznej wprowadzony został wymóg dostarczania prądu ze źródeł odnawialnych. Dzięki temu kopalnia cieszyć się może zieloną energią, która zasila podziemne miasto i liczne budynki na powierzchni.

W 2020 roku w sąsiedztwie tężni solankowej (parking przy ul Dembowskiego) oddana do dyspozycji mieszkańców regionu i turystów została stacja ładowania pojazdów elektrycznych.

Optymalizacja zużycia energii

Kopalnia Soli „Wieliczka” podejmuje szereg inicjatyw oraz działań na rzecz efektywnego wykorzystania energii i optymalizacji jej zużycia m.in. poprzez:

zastosowanie energooszczędnych źródeł światła
modernizację i dobór optymalnych urządzeń
stosowanie oszczędnych technologii

Solne przedsiębiorstwo prowadzi bieżące i cyklicznie analizy poziomów zużycia energii, a ich wyniki uwzględnia w planowaniu kolejnych modernizacji i inwestycji. Decydujące są kwestie bezpieczeństwa i środowiskowe.

Kierunek: energooszczędność

W wielickiej kopalni funkcjonuje około 5 tysięcy lamp pod ziemią, a kolejne 200 punktów oświetleniowych funkcjonuje na powierzchni. Dzięki prowadzonym od kilkunastu lat działaniom optymalizującym dziś ponad 75% źródeł światła w kopalni to jednostki energooszczędne.

Od lat kopalnia posiada 3 niezależne źródła zasilania w energię elektryczną. Ta inwestycja znacznie zwiększyła bezpieczeństwo energetyczne przedsiębiorstwa.

Dla rejonu najliczniej zwiedzanego szlaku – trasy turystycznej wraz z uzdrowiskiem powstał system bezpieczeństwa energetycznego, a podziemne rejony turystyczno-uzdrowiskowe kopalni posiadają system oświetlenia wyposażony w centra UPS.

Sukcesywnie prowadzona jest modernizacja infrastruktury i urządzeń, rozdzielni, wymiana linii zasilania, stacji transformatorowych, co wpływa na bezpieczeństwo i usprawnia proces zarządzania energią i jego optymalizacji.

Efektywne gospodarowanie energią to także dalsza sukcesywna wymiana nieekonomicznych źródeł światła. Przeprowadzone w ostatnich latach inwestycje w dziedzinie oświetlenia zapewniły oszczędność energii (w stosunku do poprzednich urządzeń) na poziomie 17-55%.

Kopalnia dąży również do zminimalizowania energii potrzebnej do przewietrzania wyrobisk poprzez stosowanie urządzeń energooszczędnych. Wymieniono w ostatnich latach wentylator głównego przewietrzania szybu Kościuszko, w trakcie jest wymiana wentylatora głównego przewietrzania szybu Wilson. Stopniowo modernizowany jest system wentylacji odrębnej do przewietrzania ślepych wyrobisk z zastosowaniem urządzeń o niższym poborze energii.

Ewidencja i minimalizacja

Kopalnia modernizuje także infrastrukturę informatyczną tak, aby była bardziej przyjazna środowisku. Od kilku lat stosowane są technologie wirtualizacyjne, które optymalizują wykorzystanie zasobów serwerów, dzięki czemu zmniejsza się zużycie energii elektrycznej przez procesory i zasilacze serwerów oraz systemy komfortu cieplnego.

Wysokie standardy spełnia również praktycznie cała infrastruktura kopalni związana z siecią cieplną, co pozwala na minimalizację poboru energii i emisji pyłów.

Kopalnia Soli “Wieliczka” monitoruje i ewidencjonuje odpady, ogranicza hałas, drgania, emisje elektromagnetyczne, promieniowanie, emisje z innych źródeł. Wytwarzanych jest 17 rodzajów odpadów, które przekazywane są do recyklingu wyspecjalizowanym firmom. W podziemnej gastronomii funkcjonuje zgniatarka do kartonów i odpadów papierowych. Odpady restauracyjne odbierają specjalistyczne firmy w szczelnych pojemnikach.

Ochrona różnorodności

Ważnym aspektem dbałości o środowisko jest też ochrona różnorodności biologicznej.

Kopalnia przeprowadzając prace renowacyjne elewacji głównej siedziby firmy zadbała o nowe siedliska lęgowe dla objętych ochroną gatunkową ptaków. Administracyjne budynki przedsiębiorstwa wybrały sobie bowiem na dom jaskółki oknówki, mazurki, jerzyki, kopciuszki, szpaki. Montaż nowych siedlisk lęgowych wykonano po okresie wychowu młodych na zasadzie kompensacji utraconych gniazd. Sumarycznie zamontowano ponad 60 gniazd.