W latach ostatnich odkryto w górach wschodnich większą ilość solnych kryształów i nazwano to miejsce „grotą kryształową” – donosił Tygodnik Ilustrowany na początku XX wieku. Na Groty Kryształowe natrafiono w latach 1898-1899 podczas intensywnych prac górniczych.
Kawerny
Groty to system szczelin i kawern wypełnionych kryształami minerału soli kamiennej halitu. Sześcienne kostki są przejrzyste, długość ich krawędzi dochodzi do 20 cm. Jak powstało to zadziwiające piękne miejsce? Wedle najnowszych ustaleń decydującą rolę w jego tworzeniu odegrały podsolne wody. Wyługowały, czyli rozpuściły sól w złożu pokładowym. Tak powstałe pustki i kawerny zaciskały się, powodując z kolei spękania i szczeliny w nadległym złożu bryłowym. Tak powstałe pustki wypełnione były częściowo migrującą w nie solanką o różnym stopniu stężenia. Częściowo zajmował je gaz metan. W takich warunkach mogły powstawać piękne kryształy halitu. Czynnikiem sprzyjającym temu procesowi było przechładzanie górotworu w czasie kolejnych zlodowaceń i związane z tym obniżenie rozpuszczalności soli.
Groty znajdują się na głębokości ok. 80 m, między poziomami II wyższym (Braci Markowskich) a II niższym (Adama Mickiewicza).Tego typu obiekty występują w innych złożach soli kamiennych i potasowo-magnezowych, ale tylko w Wieliczce natrafiono na nie w złożu z okresu trzeciorzędu.
Odkrycie
Na pierwsze szczeliny ze skupiskami kryształów natrafiono w roku 1860 (chodnik drążony w komorze Baum) i 1861 (prace nad pochylnią wentylacyjną z Kanału Leopold-Münch do komory Baum). Jeden z pozyskanych wtedy okazów wysłano na wystawę w Londynie (1862).
W roku 1860 chodnik prowadzony z komory Leopold-Münch ku północy wydał niespodziewanie świetny wynik, albowiem natrafiono na druzowiny wypełnione najpiękniejszymi kryształami, które na wystawie w Londynie w e. 1862 zwróciły uwagę koryfeuszów w tak wysokim stopniu, że Ministerstwo Skarbu na prośbę tych naukowych znakomitości poszukiwania i dalszą wysyłkę takich unikatów zarządziło. – Na skutek tych poszukiwań odkryto nadzwyczaj piękne okazy, którymi obdzielono muzea mineralogiczne – pisał w 1928 Antoni Müller.
Potem poszukiwania zarzucono. Wznowiono je dopiero po ponad 20 latach. Liczono pozyskać ciekawe okazy na planowaną na rok 1894 Krajową Wystawę we Lwowie. Prace skoncentrowano na północno-wschodnich obrzeżach komory Baum. W roku 1893 natrafiono na szczeliny i gniazda solnych kryształów. Wyeksploatowano je i tak powstała komora Baum-Schwind określana współcześnie mianem przedsionka. 5 lat później poszukiwania skupiły się w pochylni wentylacyjnej łączącej poprzecznię Schwind z komorą Baum. Chodnik skierowany na zachód na 13 m odsłonił prawdziwy skarbiec – Grotę Kryształową (dziś Dolna Grota Kryształowa). Nieco później natrafiono na kolejną komorę (obecnie Górna Grota Kryształowa).
Kuszące kryształy
Na szczególną wzmiankę zasługują sole kryształowe białe i przezroczyste – pisał Tygodnik Ilustrowany. […] Sole te występują przeważnie we wschodnich partyach kopalni wielickiej i służą do wyrobu przeróżnych „pamiątek z Wieliczki”, którym się trudnią tutejsi górnicy, prawdziwi artyści-dyletanci. W latach ostatnich odkryto w górach wschodnich większą ilość solnych kryształów i nazwano to miejsce „grotą kryształową”. Dołączona rycina nie zdoła oddać całego jej uroku, owego czaru natury, wobec którego czujemy się prawdziwie małymi i niedołężnymi, a przecież nauką i pracą odkrywamy jej tajniki, miliony lat może przed okiem ludzkim ukryte, i dążymy naprzód.
Pojedyncze i piękne kryształy pozyskane w latach 1860-99 wzbogaciły kolekcje muzeów przyrodniczych Europy. W roku 1928 utworzono w grotach rezerwat. Kryształów poszukiwano jeszcze w latach 30. XX wieku. Wojewoda małopolski w rozporządzeniu nr 84/2000 z dnia 11 września 2000 roku uznał Groty za rezerwat przyrody. Ważną kwestią dla zachowania Grot w jak najlepszym stanie jest utrzymanie w nich właściwej temperatury i wilgotności.
19.05.2021
